Στο πλαίσιο του Εκπαιδευτικού Ομίλου που λειτουργεί στο σχολείο μας συγκροτήθηκε η θεατρική ομάδα μας. Οι μαθητές ενημερώθηκαν για το θέατρο, το εκπαιδευτικό δράμα, τη δραματική τέχνη και ασκήθηκαν σε θεατρικές τεχνικές.
Η δραματική τέχνη έχει τη ρίζα της στο ρήμα δράω-δρω, που σημαίνει δράση. Στα ελληνικά η λέξη δράμα χρησιμοποιείται με πολλές σημασίες. Πέρα από τη δράση, μπορεί να δηλώνει το τραγικό, το δραματικό έργο, την τραγωδία, και τη δραματοποίηση.
Το εκπαιδευτικό δράμα, ορίζεται ως μια μορφή τέχνης που υπηρετεί την εκπαίδευση (Dramain Education), προκειμένου να γίνει διαχωρισμός του από οποιοδήποτε άλλο θεατρικό εκπαιδευτικό είδος (Woolland, 1999:24). Ο όρος Εκπαιδευτικό Δράμα αποτελεί μετάφραση στα Ελληνικά του όρου «Dramain Education», που αναπτύχθηκε στην Αγγλία με τη σημερινή του μορφή, στη δεκαετία του 1980. Στόχος του ήταν η μελέτη θεατρικών κειμένων, ο προβληματισμός σε καθημερινά θέματα, αλλά κύριο μέλημα ήταν να γεφυρωθεί το χάσμα που δημιουργούσε η απομονωμένη από τις ανάγκες των μαθητών διδασκαλία και μάθηση. Το δράμα μπορεί να διδαχτεί είτε ως ανεξάρτητο μάθημα τέχνης είτε να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την διδασκαλία άλλων μαθημάτων του προγράμματος σπουδών (Aυδή & Xατζηγεωργίου, 2007:19).
Το εκπαιδευτικό δράμα έχει τις ρίζες του στο θέατρο. Η δραματική διαδικασία, στην Ελλάδα και ειδικότερα στην εκπαίδευση διαφοροποιείται από αυτή της Αγγλίας(Μέγα,1990:21). Συγκεκριμένα ο ρόλος του θεάτρου στα σχολεία δεν αρκείται μόνο στο «ανέβασμα» παραστάσεων αλλά το «δράμα» και η «δραματοποίηση» άρχισαν πλέον να χρησιμοποιούνται σαν παιδαγωγικά εργαλεία. Παιδαγωγοί κι ερευνητές όπως η Άλκηστις, , ο Μουδατσάκις κ.ά. γράφουν επιστημονικά άρθρα με θέμα το εκπαιδευτικό δράμα ή αλλιώς τη δραματική τέχνη στην εκπαίδευση.
Οι μαθητές που συμμετέχουν στο θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα του ομίλου μας έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν την επικοινωνία τους με όλα τα παιδιά. Οι κιναισθητικές δραστηριότητες με τον παιγνιώδη χαρακτήρα τους αποτελούν τη βάση για ουσιαστική επικοινωνία και μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των μαθητών ώστε να γνωρίσουν και να ανακαλύψουν τον φαινομενικά «άλλο». Τα παιδιά, στις καθημερινές τους σχέσεις, προβαίνουν σε μια υποσυνείδητη διάκριση που προέρχεται από εσωτερικευμένες κατηγοριοποιήσεις, όπως φίλος-εχθρός, άσπρος-μαύρος, κλπ. Τα συναισθήματα που προκύπτουν από τις διακρίσεις, αλληλοεπιδρούν και συμπληρώνουν τις νοητικές διακρίσεις οι οποίες διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του ατόμου.
Η ενασχόληση με μορφές δραματικής τέχνης μπορούν να βοηθήσουν το μαθητή/τρια στον –ποιοτικό- σχηματισμό της πολιτισμικής του ταυτότητας αλλά και στην απόκτηση διαπολιτισμικής ικανότητας.
Οι τεχνικές του δραματικού θεάτρου επιτρέπουν στα παιδιά να δράσουν, να σκεφτούν και να δημιουργήσουν καταστάσεις κατανόησης του εαυτού τους, των άλλων και της ζωής.
Η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση είναι μια κοινωνική μορφή τέχνης και ένας τρόπος εξερεύνησης του κόσμου μέσα από δραματικές δραστηριότητες, ρόλους και δραματοποιημένες καταστάσεις.
Χαρακτηριστικό της δραματικής τέχνης θα λέγαμε ότι είναι η έμφαση που δίνεται μέσω αυτής στην εξέλιξη κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων του ατόμου ή του παιδιού καθώς και στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Λειτουργεί παράλληλα ως μέσο για την εξερεύνηση προβληματισμών καθώς και την αναγνώριση του εαυτού και των άλλων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στη ζωή και η διαμόρφωση μιας νέας λύσης στις εμπειρίες της ομάδας ή του ατόμου.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της δραματικής τέχνης στην εκπαίδευση είναι η ομαδικότητα και η δυνατότητα μετασχηματισμού. Σύμφωνα με τους Bolton και Heathcote (1999:6-13)
«Δραματική Τέχνη στην Εκπαίδευση είναι να δημιουργείς σκόπιμα ένα μικρόκοσμο συμπεριφορών, μέσα στον οποίο όλοι συμμετέχουν ως ομάδα, γνωρίζοντας παράλληλα ότι τον δημιουργούν οι ίδιοι και ότι αυτός είναι φανταστικός». Ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι ότι μέσα από τη δραματική τέχνη και συγκεκριμένα μέσα από παιχνίδια γνωριμίας, κι εμπιστοσύνης, μέσα από αφηγήσεις ιστοριών, παιχνίδια ρόλων τα παιδιά μαθαίνουν να λειτουργούν σε πνεύμα συνεργασίας κι ομαδικότητας, να σέβονται ο ένας τις ανάγκες του άλλου και να αναλαμβάνουν ευθύνες, πράγμα που σημαίνει ότι προετοιμάζονται για τις ευθύνες που θα αναλάβουν αργότερα όντας μέλη μιας κοινωνίας.
Επιπλέον, το εκπαιδευτικό δράμα είναι ένα δυνατό εργαλείο μάθησης και διδασκαλίας για όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως ηλικίας και ικανότητας, «που πρώτα εντοπίζεται στο κοινωνικό-δραματικό παιχνίδι του παιδιού, ενώ αργότερα συνιστά μια αναπτυξιακά κατάλληλη πρακτική για την κοινωνική και εκπαιδευτική εξέλιξη του ατόμου» (Warren, 1999:220).
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού-εμψυχωτή είναι σημαντικός σε όλη τη διαδικασία της πραγμάτωσης της δραματικής τέχνης στην εκπαίδευση λόγω του ότι ως συντονιστής όλης της διαδικασίας, μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά στην ατομική-ομαδική εξέλιξη και ανάπτυξη.
Ο εκπαιδευτικός όμιλος μας έχει ως στόχο να βοηθήσει στην πνευματική εξέλιξη των μαθητών/τριών στην έκφραση, στην επικοινωνία, στην ομαδικότητα καθώς και στην κατανόηση κι εξέλιξη των δεξιοτήτων τους. «Η Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση μέσω των ρόλων δίνει στον καθένα τη δυνατότητα να επαναπροσδιοριστεί ο ίδιος, να διερευνήσει τους διάφορους ρόλους, τόσο τους δικούς του όσο και των άλλων και όλα αυτά να τα κάνει με κριτική θεώρηση και θετική στάση».
Θεατρικές τεχνικές
Το σχέδιο μαθήματος, στο σχολείο, περιλαμβάνει προσεκτική παρατήρηση και σχολιασμό σκηνών από θέατρο, κινηματογράφο ή βίντεο, διατύπωση ερωτήσεων και καταγραφή των ιδεών, πάνω στο θέμα, χρήση σκηνικών αντικειμένων και απλών κοστουμιών (μαντήλια, καπέλα, μάσκες), δοκιμή πάνω στα κείμενα που η ομάδα μελετάει εστιάζοντας στο θέμα της ημέρας, εργασία σε μικρές ομάδες, παρουσίαση στην ομάδα και ανατροφοδότηση, αποφόρτιση και παιχνίδια για το κλείσιμο. Ερεθίσματα για τη δουλειά μπορεί να είναι προσωπικές φωτογραφίες και μικροαντικείμενα, αποσπάσματα από παραμύθια, άρθρα, λογοτεχνικά κείμενα κ.ά.
Παγωμένες εικόνες
Τα μέλη της ομάδας, ατομικά ή σαν σύνολο, καλούνται να φτιάξουν με τα σώματά τους μια «φωτογραφία». Λέγονται επίσης και «ακίνητες εικόνες», «ταμπλό» κ.ά.. Είναι εικόνες που για αφετηρία ή ερέθισμα μπορεί να έχουν μια φωτογραφία, ένα στίχο, μία ανάμνηση, ένα γεγονός, ένα συναίσθημα, μια άποψη κ.ά.
Η τεχνική των παγωμένων εικόνων είναι δημοφιλής στα παιδιά, βρίσκει πολλές εφαρμογές και μερικοί τρόποι όπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι:
α) σαν άσκηση για ζέσταμα π.χ «ας φτιάξουμε μια εικόνα των ζώων στο δάσος με τα σώματά μας»
β) σαν στρατηγική και εργαλείο έρευνας ενός θέματος π.χ «φτιάξτε μια δυναμική εικόνα που να περιγράφει την αντίδραση των χαρακτήρων του έργου»
γ) σαν εργαλείο για μια ομαδική πρωτότυπη δημιουργία -σενάριο ή χορογραφία- π.χ. αναπαράγοντας μια φωτογραφία και επικεντρώνοντας σε μια συμβολική ιδέα της, φτιάχνουμε πολλές δυναμικές εικόνες στη σειρά, ή μπορεί να βοηθήσει να παιχτούν γρήγορα και συμπυκνωμένα ολόκληρα έργα όταν π.χ. χρειάζεται να γίνει ένα είδος γρήγορης επανάληψης σε μια πρόβα.
Π.χ. Ένας μαθητής μπαίνει στον χώρο και παίρνει μια στάση. Στη συνέχεια μπαίνει και κάποιος άλλος για να συμπληρώνει την εικόνα, παίρνοντας μια στάση ακουμπώντας ή όχι τον πρώτο. Κατόπιν, ένας τρίτος συμπληρώνει την εικόνα. Τα παραπάνω γίνονται χωρίς κανείς να σχολιάζει, να υποδεικνύει ή να εξηγεί τις προθέσεις του.
Γλύπτης-Γλυπτό
Κάποιος καλείται να μείνει ακίνητος σαν «άγαλμα». Ένας άλλος, ο «Γλύπτης», καλείται να «διορθώσει» τη στάση ή την έκφραση του αγάλματος κάνοντας μικρές μετατροπές. Ο Γλύπτης μπορεί να σηκώσει και κάποιον άλλον για να συμπληρώσει το έργο του. Η υπόλοιπη ομάδα προτείνει τίτλο για το γλυπτό. Τέλος, ο Γλύπτης ανακοινώνει τον δικό του τίτλο.
Με αφορμή ένα συγκεκριμένο τύπο ή αντικείμενο: Ο Γλύπτης μπορεί να φτιάχνει το έργο του έχοντας στο μυαλό του ένα συγκεκριμένο τύπο, π.χ. τον δάσκαλο, ένα δέντρο κ.λ.π.
Με αφορμή ένα συναίσθημα ή μια μνήμη: Ο Γλύπτης μπορεί να φτιάχνει το έργο του έχοντας στο μυαλό του ένα συναίσθημα π.χ. λύπη, χαρά, θυμός, πείνα, κ.λ.π
Η σκυταλοδρομία και η χιονοστιβάδα
Η «σκυτάλη» δίνεται και με τη μέθοδο «αντίγραψε και ανάπτυξε», όπου ο δεύτερος καλείται να αντιγράψει πρώτα τον πρώτο και μετά να αναπτύξει προτείνοντας κάτι δικό του. Όταν ο προηγούμενος δεν αποχωρεί, αλλά μένει και συμμετέχει στη δράση με τους επόμενους, προκύπτει η «χιονοστιβάδα» και ένας ομαδικός αυτοσχεδιασμός. Μια ενδιάμεση κατάσταση είναι να υπάρχει στη σκηνή μόνο ένας συγκεκριμένος αριθμός ατόμων κάθε φορά, π.χ. μόνο δύο, οπότε μόλις μπαίνει τρίτος, ο πρώτος αποχωρεί. Αυτές οι τεχνικές μπορεί να γίνουν και να συνδυαστούν με ασκήσεις δυναμικής εικόνας, αργής κίνησης, δραματικής έντασης κ.ά.
άλλον για να συμπληρώσει το έργο του. Η υπόλοιπη ομάδα προτείνει τίτλο για το γλυπτό. Τέλος, ο Γλύπτης ανακοινώνει τον δικό του τίτλο.
Με αφορμή ένα συγκεκριμένο τύπο ή αντικείμενο: Ο Γλύπτης μπορεί να φτιάχνει το έργο του έχοντας στο μυαλό του ένα συγκεκριμένο τύπο, π.χ. τον δάσκαλο, έναν γέρο, τον οδηγό ενός λεωφορείου ή ένα δέντρο κ.λ.π.
Με αφορμή ένα συναίσθημα ή μια μνήμη: Ο Γλύπτης μπορεί να φτιάχνει το έργο του έχοντας στο μυαλό του ένα συναίσθημα π.χ. λύπη, χαρά, θυμός κ.λ.π
Αντίγραψε κι εξέλιξε
Οι ασκήσεις «αντίγραψε-εξέλιξε» δοκιμάστηκαν σε συνδυασμό με τη τεχνική «ένας-τη-φορά», όπου τα μέλη της ομάδας καταθέτουν ένας-ένας την άποψή τους για το πως π.χ. θα γίνει ένας αυτοσχεδιασμός, με την προϋπόθεση βέβαια ότι ο επόμενος οφείλει να λάβει υπόψη του την πρόταση του προηγούμενου. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται ατελείωτες συζητήσεις και η ομάδα μπαίνει γρηγορότερα και πιο δημιουργικά (για όλους) στη δράση.
Βιβλιογραφία
ΑΛΚΗΣΤΙΣ, Kουκλοθέατρο, Eλληνικά Γράμματα, 1993
ΑΛΚΗΣΤΙΣ, Η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση, Ελληνικά Γράμματα, 2000, ISBN 960- 344-693-9
ΑΛΚΗΣΤΙΣ, Η δραματοποίηση για παιδιά, εκδ. «Άλκηστις», Αθήνα, 1983
ΑΥΔΗ Α. & ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ Μ., Η τέχνη του δράματος στην εκπαίδευση, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2007
ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ Θ., Διδακτική του θεάτρου, Αθήνα, σειρά «Θεατρική Παιδεία» 6, Τυπωθήτω 1999
ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ Θ., Θεατρική παιδεία και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, Τυπωθήτω, 1997, ISBN 960-7643-46-1
ΓΡΑΜΜΑΤΑΣ Θ., Ιστορία και θεωρία στη θεατρική έρευνα, «Θεατρική Έρευνα» 1, εκδ. Αφοι Τολίδη, 1992
Links για το θέατρο στην εκπαίδευση
Πανελλήνιο δίκτυο για το θέατρο στην εκπαίδευση
http://www.theatroedu.gr/elgr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%AE.aspx
Σίμος Παπαδόπουλος, http://utopia.duth.gr/~sypapado/index.htm
Θεόδωρος Γραμματάς, παν/μιο Αθηνών http://theodore-grammatas.net/
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο http://www.pi-schools.gr/
ΕΡΤ – αρχειακό υλικό http://www.ert-archives.gr/V3/public/index.aspx
